Donkere dagen voor Zuid-Afrika

Wie in Zuid-Afrika op zoek is naar een aggregaat, moet goed speuren. Opwekkers van noodstroom zijn in steden als Johannesburg veelal uitverkocht. Ze zijn haast niet aan te slepen. Sinds kort valt in Zuid-Afrika regelmatig de stroom een paar uur uit. Tot frustratie van de bevolking, die met aggregaten de schade probeert te beperken.

Halverwege 2014 maakte elektriciteitsbedrijf Eskom bekend dat de grootschalige stroomuitval nog zeker drie maanden zal aanhouden. Het aanvullen van de energiereserves, waarna het bedrijf ook weer incidentele, kleinschaliger stroomuitval kan uitsluiten, duurt waarschijnlijk drie tot vijf jaar. Inmiddels is bekend dat de problemen groter zijn dan aanvankelijk werd aangenomen en zal er de komende 18 maanden regelmatig stroomuitval plaatsvinden.

Toch wil het bedrijf niet spreken van een ‘crisis’. Directeur Tshediso Matona benadrukte drie weken terug dat het om geplande uitval gaat. Eskom schakelt bewust tijdelijk de stroom uit in wisselende delen van het land. Het energiebedrijf moet wel, want er is te weinig energie om heel Zuid-Afrika tegelijkertijd te bedienen. Vervelend natuurlijk, maar “pas wanneer er massaal ongeplande storingen optreden, spreek ik van een crisis”, zei Matona.

De Zuid-Afrikaanse bevolking denkt daar anders over. De woede is groot. Niet alleen omdat het onpraktisch is als ’s avonds het licht uitvalt en restaurants moeten sluiten wanneer zij geen stroom hebben. Ook vormen zogenoemde black-outs volgens veel Zuid-Afrikanen een typisch kenmerk van slecht functionerende ontwikkelingslanden. En tot die landen willen de trotse inwoners van Zuid-Afrika koste wat het kost niet behoren. Naast woede heerst er daarom vooral ook schaamte.

Bovendien zijn de economische gevolgen groot. De rand, de Zuid-Afrikaanse munt, daalde halverwege deze maand tijd mede door de energieonzekerheid tot zijn laagste punt in zes jaar ten opzichte van de Amerikaanse dollar. Zuid-Afrika vreest een verdere afwaardering van internationale kredietbureaus. En de energiecrisis beperkt de potentiële economische groei. Terwijl groei juist zo hard nodig is in het land, waar meer dan een kwart van de bevolking werkloos is.

Zuid-Afrika kampt al een behoorlijke tijd met een energieprobleem. Belangrijke oorzaak is dat het land ten tijde van de apartheid zijn economie probeerde te stimuleren met behulp van gesubsidieerde, goedkope energie. Er was destijds nog stroom in overvloed, doordat veel zwarte inwoners niet waren aangesloten op het netwerk. Dit veranderde na de val van het racistische regime. Miljoenen extra huishoudens kregen de afgelopen twintig jaar stroom. De bouw van nieuwe centrales hield echter geen gelijke tred. Het gevolg: een steeds nijpender elektriciteitstekort.

In 2008 ging het al eens fout. Ook toen moest Eskom elke dag een groot aantal wijken en dorpen urenlang afsluiten van het elektriciteitsnet. En dat scenario moest zich op een gegeven moment wel herhalen. Want de bouw van nieuwe centrales liep vertraging op, waardoor de oude ook na 2008 op hun maximumcapaciteit moesten blijven draaien. Er hoefde in de vaak slecht onderhouden centrales maar iets mis te gaan, en er zou een stroomtekort ontstaan. Dat gebeurt dus de laatste tijd. De Zuid-Afrikaanse journalist Louise Flanagan vatte de huidige problemen onlangs even simpel als treffend samen: “Er gaat op het moment te vaak te veel stuk.”

De energiecrisis zet een rem op de economische ontwikkeling van Zuid-Afrika. Groeiverwachtingen worden naar beneden bijgesteld. En de Zuid-Afrikaanse economie draait toch al niet goed. Zij groeide dit jaar nauwelijks. Zuid-Afrika zal veel extra geld moeten investeren in zijn energiesector. En snel ook. Want zonder extra stroom geen extra productie. En zonder extra productie weinig nieuwe banen. De vraag is alleen: waar moet dat geld vandaan komen? De overheid kampt al met een te groot begrotingstekort. Er lijken donkere tijden op komst voor Zuid-Afrika.

Tegelijkertijd biedt de crisis mogelijkheden voor bedrijven die uitkomsten kunnen bieden voor stroomuitval. Stroomaggregaten en zonnepanelen zijn veel gevraagd evenals oplaadbare accu’s voor laptops.